Bilindiği
üzere Abdülhamid, kurmuş olduğu devasa gizli servis ağıyla ün salmış
bir sultandı. Bu ağın daha etkili bir şekilde işleyebilmesi için
kullandığı araçlardan biri fotoğraf oldu. Yıldız sarayı'nda özel bir
fotoğraf stüdyosu (neler yoktu ki zaten o sarayda) dahi kurdurduğu da
bilinen bir gerçek.
Sultan,
1880'lerde imparatorluğun dört bir yanına fotoğrafçılar gönderir ve 30
bin klişeyi (baskıda kullanılmak üzere, üzerine kabartma resim, şekil
vb. çıkarılmış metal levhaya verilen ad. kaynak: tdk) aşan bir
koleksiyon oluşturur. Bu resimlerin bir bölümü o dönemin modernleşme
çabalarını yansıtma amacı taşımaktadır. İşte demiryolları olsun, batı
tarzı mimariyi müjdeleyen binalar olsun. Sultan bu fotoğrafları
propaganda aracı olarak görmekteydi. Abdülhamid batı'ya, kendi
imparatorluk döneminde gerçekleştirilen toplumsal, bilimsel ve kültürel
gelişmeleri göstermek ve batı'nın gözünde medeni bir imaj oluşturmak
istemekteydi.
Bursa İdadisi
Sultan'ın diğer bir hedefi de yabancıların "oryantalist" bakış açılarını
gözler önüne seren, Osmanlı'yla alay ettiklerini düşündüğü
fotoğrafların manipülatif etkisini kırmaktı. Abdülhamid, 1893 senesinde
Washington'da bulunan kongre kütüphanesi'ne (library of congress, söz
konusu fotoğraf arşivinin bulunduğu kütüphane) içinde 1800'ün üzerinde
fotoğraf bulunan 51 adet deri ciltli albüm gönderir. Bir sonraki yıl da
british museum'a albüm göndermeye karar verir. Söz konusu fotoğraflar,
içlerinde Sultan'ın resmî fotoğrafçıları olan Ermeni Abdullah
kardeşlerin de yer aldığı yedi fotoğraf atölyesinin katılımıyla
derlenmiştir.
Kız öğrencilerin başlarının açık olması ilginç bir ayrıntı olarak duruyor.
Fotoğrafların
başlıca temaları ise manzaralar ve anıtlar ile eğitim ve sanayi
alanlarında ulaşılan ilerlemelerdir. François georgeon(Fransız tarihçi)
en iyi tasvir edilenin ise eğitim olduğunu belirtiyor: yeni inşa edilen
okul binaları, kızların da aralarında bulunduğu üniformalı öğrenciler
vs.
Maalesef
bu albümler yukarıda bahsi geçen kurumların raflarına öyle resmi bir
törenle girememiş. Georgeon, bunların arka kapıdan içeri alındıklarını
ve tarihçiler tarafından ancak yüz yıl kadar sonrakeşfedildiğini belirtiyor.
Kaynak: François Georgeon, Abdülhamid İİ Le Sultan Calife (1876-1909), 2003.
İlgili fotoğrafların bir bölümünü aşağıdaki linkten görebilirsiniz
http://www.loc.gov/pictures/search/?co=ahii&st=gallery